نویسنده : رسول زورمند

دانشكده : دانشکده علوم انسانی

رشته/گرایش تحصيلي : علوم سیاسی

استاد راهنما (عضو هیات علمی مرکز) :مجید استوار, ,

چكيده : پس از طرح مساله هسته ای ایران در سال ٢٠٠٣ میلادی و متعاقب آن انتقال پرونده هسته ای ایران از آژانس انرژی اتمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال 2006 میلادی و صدور قطعنامه های تحریم علیه ایران شامل قطعنامه‌های ۱۷۴۷ (مارس ۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (مارس ۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (سپتامبر ۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (ژوئن ۲۰۱۰) و نیز به موازات تحریم های یک جانبه اتحادیه اروپا و کنگره آمریکا، سیاست خارجی ایران به ویژه در ابعاد اقتصادی، دارای چالشی نوین و دشوار در ارتباط با مناطق آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی شد و این امر موجب تشدید چالش ها و مشکلات سنتی ایران در قبال این مناطق شد. بنابراین، دولت نخست حسن روحانی در شرایطی در مرداد 1392 (اوت 2013) روی کار آمد که ایران در قبال مناطق آسیای مرکزی و قفقاز با چالش های جدی مواجه بود. «امنیتی شدن ایران و تشدید «ایران هراسی» تحت فشار قرار گرفتن کشورهای منطقه از سوی قدرت های بزرگ برای ارتباط با ایران، کاهش حجم مناسبات اقتصادی و تجاری ایران با کشور های منطقه، شکل گیری شبکه های ناسالم و غیر شفاف اقتصادی در سطح منطقه، تاثیر فضای تحریم و تهدید در فرایند تبدیل عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای و بهره برداری رقبای سنتی ایران از جمله آسیب های مهمی بود که ایران در مقطع روی کارآمدن دولت نخست حسن روحانی در سطح مناطق آسیای مرکزی و قفقاز با آن مواجه بود. آغاز تغییر نسبی فضای سیاسی و روانی ایران در سطح مناطق آسیای مرکزی و قفقاز با حضور رهبران و مقامات ارشد کشورهای این مناطق در مراسم تحلیف حسن روحانی در مرداد 1392 (اوت 2013) قابل مشاهده بود. قربانقلی بردی محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان؛ سرژ سارگیسیان، رئیس جمهور ارمنستان؛ اوگتای اسداف، رئیس مجلس جمهوری آذربایجان؛ ایلگیزر صابراف، رئیس مجلس سنای ازبکستان؛ کآنستانتینه سورگو لازره، وزیر دولتی گرجستان، امام علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان؛ و نور سلطان نظربایف، رئیس جمهور قزاقستان در مراسم رسمی تحلیف حسن روحانی در مجلس شورای اسلامی حضور یافتند که گویای توجه جدی رهبران و مقامات کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز به روی کارآمدن دولت جدید در ایران با گفتمان متفاوت در عرصه سیاست خارجی بود. این روند با توافق هسته ای ایران با قدرت های بزرگ (برجام)، شرایط پرالتهاب حاکم بر خاورمیانه عربی و توجهی که تیم جدید دستگاه دیپلماسی به مناطق آسیای مرکزی و قفقاز نشان داد، موجب شد تحرک تازه ای در رویکرد سیاست خارجی ایران به کشورهای این مناطق ایجاد شود. در این روند، توفیقات مهمی حاصل شد؛ هر چند نقدهایی نیز بر رویکرد و عملکرد سیاست خارجی ایران در این مقطع وارد است. اکنون با انتخاب مجدد حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور منتخب ایران که به معنی تثبیت گفتمان و سیاست خارجی این دولت در چهار سال آینده خواهد بود، با مرور تحلیلی جایگاه مناطق آسیای مرکزی و قفقاز در دولت نخست حسن روحانی می توان درک بهتری از انتظارات و چشم انداز سیاست خارجی ایران در قبال کشورهای این مناطق در دولت دوم حسن روحانی داشت. بر این اساس نوشتار حاضر برای پاسخ گویی به این سوال که آیا گفتمان اقتصادی جدید دولت یازده و دوازده می تواند موجبات ارتباط با آسیای مرکزی را فراهم نماید؟ که باید گفت پاسخ به این سوال به دنبال اثبات فرضیه های« الف) تغییر گفتمان اقتصادی حاصل از جابجایی دولت در ایران(احمدی نژاد به روحانی) موجبات همگرایی ایران و آسیایی مرکزی را دوچندان نموده است و ب) مولفه های استراتژیک فی ماین فرایند تعامل همه جانبه ایران و آسیای مرکزی را تسهیل می نماید»، ممکن می گردد. این پژوهش بر آن است با پاسخ گویی به سوال فوق و اثبات فرضیه های مذکور اهدافی نظیر: 1- تبیین گفتمان اقتصادی دولت روحانی در همگرایی منطقه ای ایران و آسیای مرکزی 2- تحلیل تاثیر گذاری مولفه های استراتژیکی در روابط ایران و کشورهای آسیای مرکزی 3- تحلیل موانع و فرصت های همگرایی منطقه ای ایران و آسیای مرکزی را دنبال نماید. روش تحقیق بکار رفته، روش کتابخانه – میدانی و برگرفته از داده های فضای مجازی بوده است.

تاريخ دفاع : 1398-4-6